ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi) to zaburzenie neurorozwojowe, które wpływa na zdolność koncentracji, kontrolowania impulsów i regulowania emocji. Badania naukowe potwierdzają, że osoby z ADHD są bardziej narażone na rozwój różnych uzależnień – zarówno od substancji psychoaktywnych (np. alkoholu, narkotyków), jak i behawioralnych (np. hazard, gry komputerowe, Internet). Problematyka ta jest istotna zarówno dla osób z ADHD, jak i dla ich rodzin oraz terapeutów.
Dowiedz się więcej o diagnozie ADHD online
Statystyki pokazują, że ADHD znacznie zwiększa ryzyko uzależnień, a osoby z tym zaburzeniem mają trudności z kontrolowaniem zachowań kompulsywnych. W tym artykule przyjrzymy się bliżej tej korelacji, wyjaśnimy jej mechanizmy oraz omówimy sposoby zapobiegania i leczenia.
ADHD i uzależnienia – co mówi nauka?
Według badań naukowych osoby z ADHD są znacznie bardziej narażone na rozwój uzależnienia niż osoby bez tego zaburzenia. Metaanalizy badań wykazują, że osoby z ADHD mają:
2,4 razy wyższe ryzyko uzależnienia od nikotyny,
3,5 razy wyższe ryzyko uzależnienia od narkotyków,
1,3 razy wyższe ryzyko uzależnienia od alkoholu [(Wilens et al., 2018, Journal of Clinical Psychiatry)].
Badania wskazują również, że osoby z ADHD często rozpoczynają używanie substancji w młodszym wieku niż ich rówieśnicy, a ich nałogi rozwijają się szybciej. Przyczyną tego jest nie tylko zwiększona impulsywność, ale także problemy z regulacją emocji i potrzeba natychmiastowej gratyfikacji.
Co więcej, ADHD nie tylko zwiększa podatność na uzależnienia, ale również utrudnia ich leczenie. Badania wykazują, że osoby z ADHD częściej doświadczają nawrotów i trudniej im utrzymać abstynencję. Metaanaliza przeprowadzona przez Wilens et al. (2018) wskazuje, że pacjenci z ADHD mają wyższe wskaźniki nawrotów w terapii uzależnień oraz niższy poziom przestrzegania zaleceń terapeutycznych.
Neurobiologiczne mechanizmy ADHD a uzależnienia
ADHD i uzależnienia mają wspólne podłoże neurobiologiczne. Kluczową rolę odgrywa układ dopaminergiczny, który odpowiada za odczuwanie nagrody i motywację. U osób z ADHD obserwuje się:
Obniżoną aktywność dopaminy, co powoduje poszukiwanie intensywnych bodźców (np. substancji psychoaktywnych lub hazardu) [(Volkow et al., 2020, JAMA Psychiatry)].
Problemy z kontrolą impulsów, co utrudnia rezygnację z natychmiastowej gratyfikacji [(Faraone et al., 2019, Neuroscience & Biobehavioral Reviews)].
Deficyty w funkcjonowaniu kory przedczołowej, co wpływa na gorsze planowanie i przewidywanie konsekwencji [(Barkley et al., 2018, Journal of Abnormal Psychology)].
Osoby z ADHD często sięgają po substancje psychoaktywne w celu poprawy koncentracji i redukcji napięcia. Przykładowo, nikotyna może poprawiać funkcje poznawcze, co sprawia, że palenie papierosów jest częstszym problemem w tej grupie [(Wilens et al., 2018)].
ADHD a uzależnienia substancjalne
Osoby z ADHD są bardziej podatne na nadużywanie substancji psychoaktywnych, takich jak:
Alkohol – osłabia kontrolę impulsów i nasila objawy ADHD [(Sibley et al., 2021, Addiction)].
Nikotyna – często stosowana jako „autoterapia” dla objawów ADHD [(Biederman et al., 2019, American Journal of Psychiatry)].
Marihuana – może chwilowo redukować lęk, ale długofalowo pogarsza funkcje poznawcze [(Levin et al., 2020, Journal of Psychopharmacology)].
Stymulanty (np. amfetamina, kokaina) – silnie uzależniające dla osób z ADHD, ponieważ tymczasowo poprawiają koncentrację [(Cunill et al., 2019, Journal of Substance Abuse Treatment)].
Zmagasz się z objawami ADHD? Sprawdź nasz Niezbędnik ADHDowca
ADHD a uzależnienia behawioralne
Nie tylko substancje mogą uzależniać. Osoby z ADHD są bardziej narażone na:
Uzależnienie od hazardu – ryzykowne decyzje i impulsywność prowadzi do nałogowego grania [(Chamberlain et al., 2019, Psychiatry Research)].
Uzależnienie od gier komputerowych – szybkie bodźce i nagrody sprawiają, że osoby z ADHD mogą spędzać godziny na graniu [(Kuss et al., 2020, Computers in Human Behavior)].
Uzależnienie od Internetu i mediów społecznościowych – brak samokontroli powoduje trudności w ograniczaniu czasu online [(Brand et al., 2019, PLOS One)].
Jak skutecznie leczyć ADHD i uzależnienia?
Leczenie ADHD i uzależnień wymaga kompleksowego podejścia, ponieważ oba te problemy często współwystępują i wzajemnie się wzmacniają. Istnieje kilka kluczowych obszarów terapii, które pomagają osobom z ADHD skutecznie radzić sobie z uzależnieniami:
Farmakoterapia:
Leki stymulujące (np. metylfenidat, amfetaminy) – poprawiają koncentrację, kontrolę impulsów i funkcjonowanie kory przedczołowej, ale wymagają ostrożności, zwłaszcza u osób z historią uzależnień.
Leki niestymulujące (np. atomoksetyna) – wykazują mniejsze ryzyko nadużywania i są częściej rekomendowane dla osób podatnych na uzależnienia.
Leki przeciwdepresyjne i stabilizujące nastrój – stosowane pomocniczo w przypadkach współwystępowania depresji, lęku czy zaburzeń nastroju.
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT):
Uczy technik kontrolowania impulsów i radzenia sobie z pokusami.
Pomaga w identyfikacji i zmianie destrukcyjnych wzorców myślenia prowadzących do uzależnienia.
Wzmacnia umiejętności organizacyjne i planowania, co redukuje ryzyko kompulsywnych zachowań.
Terapia motywująca (MI):
Skuteczna w pracy z osobami, które mają trudności w podjęciu decyzji o leczeniu uzależnienia.
Pomaga zwiększyć gotowość do zmiany i utrzymać długoterminową motywację do terapii.
Trening umiejętności społecznych i regulacji emocji:
Osoby z ADHD często mają problemy z kontrolowaniem emocji, co może prowadzić do zachowań impulsywnych, w tym sięgania po używki.
Praca nad rozpoznawaniem emocji i zarządzaniem stresem zmniejsza ryzyko nawrotu uzależnienia.
Zmiana stylu życia:
Aktywność fizyczna – regularne ćwiczenia poprawiają funkcjonowanie układu dopaminergicznego, redukując potrzebę sięgania po substancje.
Techniki relaksacyjne (np. mindfulness, medytacja, oddechowe ćwiczenia redukujące stres) pomagają osobom z ADHD lepiej radzić sobie z napięciem emocjonalnym.
Dieta i sen – zdrowe nawyki żywieniowe i higiena snu wpływają na stabilność emocjonalną i zmniejszają impulsywność.
Grupy wsparcia i terapia grupowa:
Spotkania z innymi osobami z ADHD i/lub uzależnieniem mogą być pomocne w wymianie doświadczeń i wzajemnym motywowaniu się do zmiany.
Grupy wsparcia, takie jak Anonimowi Alkoholicy (AA) czy inne programy oparte na 12 krokach, mogą być pomocne w utrzymaniu abstynencji.
Zintegrowane podejście łączące farmakoterapię, terapię behawioralną oraz wsparcie społeczne daje najlepsze efekty w leczeniu osób z ADHD i uzależnieniem. Kluczowe jest dostosowanie terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta i systematyczna praca nad zmianą nawyków, które mogą prowadzić do nawrotów uzależnienia.
Podsumowanie
Osoby z ADHD są bardziej narażone na uzależnienia ze względu na deficyty w układzie nagrody i kontrolowaniu impulsów. Zarówno uzależnienia substancjalne, jak i behawioralne są częstsze w tej grupie. Kluczowe jest szybkie rozpoznanie problemu i zastosowanie kompleksowego leczenia – łączącego farmakologię, terapię i zmiany w stylu życia.
Czy masz ADHD i problem z uzależnieniem? Skontaktuj się z terapeutą specjalizującym się w ADHD i uzależnieniach, aby uzyskać profesjonalną pomoc.
Sprawdź inne artykuły
Czy zdarzyło Ci się kiedyś pomyśleć: „Na pewno mnie nie lubi, bo nie odpisał od razu”? Albo: „Zawsze coś psuję, więc nic …
Narcystyczne zaburzenie osobowości (NPD) to jedno z najbardziej destrukcyjnych zaburzeń osobowości, które potrafi odcisnąć trwałe piętno na relacjach z innymi. Osoby z …
Psychologia pozytywna powstała z obserwacji i pewnego sprzeciwu wobec faktu, że w konsekwencji wydarzeń historycznych powojenna klasyczna psychologia skupiła się wyłącznie na …
ADHD i ADD — obie nazwy brzmią bardzo podobnie i obie dotyczą zaburzeń związanych z koncentracją uwagi. A właściwie, chcąc mówić bardziej …
