Problemy z koncentracją, zapominalskość, nadpobudliwość — osoby o tych cechach często są określane jako niefrasobliwe lub po prostu źle wychowane. Okazuje się, że w wielu przypadkach tego typu zachowania mają głębsze podłoże. Jest nim ADHD, nazywane również Zespołem Nadpobudliwości Psychoruchowej z Deficytem Uwagi. Jeśli chcesz poszerzyć swoje horyzonty na temat tej przypadłości, poniżej znajdziesz kompleksowy poradnik na temat różnych obszarów tego zagadnienia.
ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej) – definicja
Zgodnie z powszechnie uznawaną definicją ADHD to zaburzenie neurorozwojowe charakteryzujące się trudnościami w skupieniu, nadpobudliwością i impulsywnością. Mimo że ta definicja napawa obawą, to współczesna psychiatria zaczyna postrzegać ADHD z nieco innej perspektywy.
Na popularności zyskuje nowe podejście do spojrzenia na ADHD — zakłada ono, że różnice w mózgu osoby dotkniętej tym zaburzeniem, mogą być źródłem wielu korzyści, które można przekuć na swoją korzyść.
Mimo tego optymistycznego postrzegania Zespołu Nadpobudliwości Psychoruchowej z Deficytem Uwagi warto na początku spojrzeć na zagadnienie w sposób tradycyjny. W końcu w wielu przypadkach objawy wynikające z ADHD stanowią przyczynę trudności na wielu polach codziennego życia.
Według danych z 2020 roku ADHD dotyka 366 milionów osób na całym świecie. Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Deficytem Uwagi — bo tak brzmi pełna nazwa tego zaburzenia — utrudnia wielu osobom codzienne funkcjonowanie. W tym miejscu czujemy się w obowiązku rozwiać pewien mit. Otóż wbrew temu, co niektórzy twierdzą, ADHD to zagadnienie, które dotyczy również osób w dorosłym wieku. Rosnąca świadomość na temat zdrowia psychicznego sprawia, że z każdym rokiem coraz więcej osób otrzymuje diagnozę.
Przy czym, trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że wiele autodiagnoz jest — potocznie mówiąc — naciąganych. Część osób zauważa u siebie pewne cechy, które mogą świadczyć o ADHD, po czym kategorycznie przypisuje sobie to schorzenie.
Należy pamiętać, że występowanie tego zaburzenia musi zostać potwierdzone występowaniem szeregu objawów. Nie można trochę mieć ADHD — wynik diagnozy jest zawsze zero-jedynkowy.
Objawy, które wskazują na występowanie ADHD
Wiele osób słysząc o objawach wskazujących na występowanie ADHD, zaczyna samodzielnie zgłębiać informacje na temat tego zaburzenia. Aby ułatwić Ci tę pracę, poniżej prezentujemy objawy, które mogą sugerować, że masz do czynienia właśnie z ADHD.
Objawy ADHD występujące u dzieci
Objawy związane z koncentracją:
- nie potrafi skupić się na wykonywanej czynności przez dłuższy czas;
- często popełnia błędy wynikające z nieuwagi;
- sprawia wrażenie osoby zapominalskiej;
- ma problem z wykonywaniem żmudnych zadań, które są czasochłonne;
- wykazuje trudności w podążaniu za poleceniami;
- przeskakuje z zadania na zadanie;
Objawy związane z nadpobudliwością:
- nie potrafi usiedzieć w miejscu — zwłaszcza gdy wokół panuje cisza i spokój;
- ciągle się wierci (zwłaszcza na lekcjach w szkole);
- ma problem z konsekwentnym wykonywaniem zadań od początku do końca;
- działa, zanim pomyśli;
- przerywa swoim rozmówcom — dopowiada za nich zdania;
- ma upośledzony system identyfikowania zagrożeń;
Objawy ADHD występujące u dorosłych
Rozpoznanie ADHD w wieku dorosłym jest nieco trudniejsze. Z tego powodu konieczna jest ocena objawów, które występują w dorosłości w odniesieniu do doświadczeń z okresu dzieciństwa.
Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej u osób dorosłych charakteryzuje się następującymi cechami:
- Nieprzywiązywanie dużej wagi do szczegółów;
- Rozpoczynanie kilku zadań jednocześnie i brak ich finalizacji;
- Trudności w organizowaniu zadań;
- Problem z priorytetyzacją zadań;
- Gubienie lub zapominanie, gdzie zostawiło się rzeczy;
- Nerwowość;
- Problem z pozostawaniem w ciszy;
- Zmienność nastroju;
- Ograniczone możliwości do działania w warunkach stresu;
- Niecierpliwość;
- Angażowanie się w niebezpieczne aktywności — np. szybka jazda samochodem.
Jak widzisz, wymienione powyżej objawy są wszechobecne i występują okresowo praktycznie u każdej osoby. Z tym że u osób neurotypowych pojawiają się one incydentalnie. U osób z ADHD stanowią one charakterystyczne cechy, które definiują sposób, w jaki postrzega je otoczenie.
Hiperskupienie – ogromny atut osób z ADHD
Jak już wspomnieliśmy, nie należy traktować ADHD jako przykrej diagnozy. Ważne, aby akceptować swoje cechy i wyciągać maksimum korzyści z naszych zachowań. Taką cechą jest bez wątpienia tzw. hiperskupienie (często z angielskiego określane mianem hiperfocusu).
Hiperskupienie często jest określane mianem supermocy osób z ADHD. Jednak tylko wtedy ono będzie pozytywnie wpływać na funkcjonowanie danej osoby, gdy jego obecność będzie uświadomiona. Niestety zjawisko to może dotyczyć też zajęć mniej produktywnych takich jak granie na komputerze, czy całodzienne oddawanie się danej zabawie.
Musimy jeszcze w tym miejscu zaznaczyć, że hiperskupienie przez niektórych badaczy jest postrzegane jako dość kontrowersyjne zagadnienie. Część ekspertów zajmujących się ADHD twierdzi, że nie ma jednoznacznych dowodów sugerujących występowanie tego zjawiska. Co więcej, nie każda osoba z ADHD doświadcza stanów hiperskupienia.
Trzeba oczywiście pamiętać, że hiperskupienie nie jest jednoznacznie pozytywną cechą. Choć ma ono niezaprzeczalną wartość, to często sprawia, że dana osoba traci zdolność do kontrolowania upływającego czasu. Jest tak pochłonięta wykonywaniem danego zadania, że może zapominać o umówionych terminach lub nawet o spożywaniu posiłków.
Schorzenia współwystępujące w przypadku dorosłych osób z ADHD
Wcale nierzadko zdarza się, że u osób z ADHD występują inne zaburzenia lub jednostki chorobowe. W zasadzie można wyróżnić tu pewne kategorie zaburzeń.
Zaburzenia rozwojowe dotyczące uczenia się
Według różnych statystyk szacuje się, że 30-50% z ADHD ma również różnego typu zaburzenia związane z uczeniem. Do tej grupy zalicza się:
- Dysleksja: statystyki pokazują, że 3 na 10 osób z dysleksją żyje z ADHD. Zaburzenie to polega na trudnościach związanych z nauką pisania i czytania. Nie jest znany dokładny mechanizm, który odpowiada za współwystępowanie obu tych zaburzeń u danej osoby.
- Dysgrafia: najprościej mówiąc, zaburzenie to sprawia, że dziecko ma brzydki charakter pisma. Dodatkowo przypadłość ta może objawiać się trudnością z prawidłowym trzymaniem długopisu, jak również nieumiejętnością zachowania odstępów między znakami.
- Dyskalkulia: mówi się, że dyskalkulia to matematyczna dysleksja. Występujące tu problemy są związane z liczeniem i wykonywaniem wszelkich działań matematycznych. Według niektórych statystyk ok. 20% dzieci dotkniętych dyskalkulią ma także ADHD.
- Dyspraksja: przypadłość ta jest też określana jako syndrom niezdarnego dziecka. Objawia się poprzez problemy z koordynacją ruchów, tendencje do upuszczania przedmiotów lub rozlewania płynów. Dane statystyczne pokazują, że aż 50% dzieci z dyspraksją ma też ADHD.
Depresja
Często, zwłaszcza u dorosłych, trudności wynikające z ADHD takie jak zapominalskość, problemy z koncentracją i impulsywność mogą mieć przykre konsekwencje w życiu codziennym. Te z kolei prowadzą do długotrwałego pogorszenia nastroju, a to może skutkować występowaniem stanów depresyjnych, a nawet regularnej depresji.
Niestety ADHD i depresja mają wiele wspólnych objawów. Taki stan rzeczy sprawia, że postawienie prawidłowej diagnozy często jest trudne. Ważnym warunkiem, który pozwoli odróżnić depresję od ADHD — lub potwierdzi występowanie obu zjawisk — jest dokładna komunikacja z lekarzem bądź psychologiem.
Eksperci twierdzą, że problem depresji na różnych etapach życia dotyka aż 50% osób z ADHD. Te dane powinny skłonić każdą osobę do kontrolowania objawów Zespołu Nadpobudliwości Ruchowej.
Choroba afektywna dwubiegunowa
Udało się udowodnić korelację między współwystępowaniem choroby afektywnej dwubiegunowej i ADHD. Dane pokazują, że u jednej na 13 osób z ADHD występuje choroba dwubiegunowa. Z kolei 1 na 6 osób z chorobą dwubiegunową cierpi też na ADHD.
Jednym z następstw nieleczonego ADHD jest przypadłość charakteryzująca się naprzemiennym występowaniem wahań nastroju: od stanów depresyjnych po stany mani.
Otyłość i zaburzenia odżywiania
Część osób sugeruje, że występowanie ADHD zwiększa skłonność do zaburzeń odżywiania. Powodem tej sytuacji ma być problem z porządkowaniem czynności dnia codziennego. Dana osoba zapomina zjeść śniadanie i obiad, a później nadrabia żywieniowe zaległości — zaczyna się opychać bez opamiętania. Taki nieuporządkowany styl odżywiania może prowadzi do otyłości. Ta z kolei może pogarszać samoocenę i jeszcze bardziej nasilać skutki Zespołu Nadpobudliwości Ruchowej.
ADHD niejedno ma imię (typy zaburzenia)
Szczegółowa diagnostyka ADHD jest sporym wyzwaniem. Jest tak, ponieważ występują 3 typy tego zaburzenia. To często utrudnia określenie konkretnego rodzaju, który występuje u danej osoby.
Cechą charakterystyczną u z osób z ADHD jest występowanie trwałego wzorca nieuwagi i nadpobudliwości i impulsywności. Przy czym musisz pamiętać, że nie każdy przypadek odznacza się wszystkimi 3 cechami. Z tego względu tak ważna jest dokładna diagnostyka, o której będzie mowa w dalszej części artykułu.
Przewaga zaburzeń koncentracji uwagi
Ta postać zaburzenia cechuje się trudnościami w planowaniu i realizacji zadań. O ile samo rozpoczęcie zadania często nie jest problemem, tak jego finalizacja przysparza sporych kłopotów.
Osoby z tą postacią ADHD nie przywiązują dużej wagi do szczegółów, trudno im podążać za instrukcjami i prowadzić skuteczną komunikację z innymi. Kolejną charakterystyczną cechą tej postaci jest problem z koncentracją i utrzymaniem uwagi.
Przewaga nadruchliwości
Jeśli dana osoba stale się wierci, wykonuje niepotrzebne ruchy i dużo mówi (często, gdy nie ma takiej potrzeby), możemy mieć do czynienia z typem ADHD, w którym dominuje nadruchliwość i impulsywność.
W przypadku mniejszych dzieci sporym problem stanowi ich impulsywność. Często taka osoba nie daje innym dokończyć zdania, wtrąca się w rozmowę, bez względu na to, czy ktoś prosi ją o zabranie głosu.
U osób z przewagą nadpobudliwości problemem jest oczekiwanie na swoją kolej i słuchanie poleceń.
ADHD mieszane
Postać mieszana to przypadku, w których występują objawy charakterystyczne dla obu wcześniej wymienionych typów. Poznając poszczególne rodzaje ADHD, na pewno już widzisz, jak trudne jest prawidłowe diagnozowanie tego zaburzenia.
Przyczyny ADHD
Dotychczas nie udało się jednoznacznie wskazać czynników, które prowadzą do wystąpienia ADHD u danej osoby. Część najnowszych badań podkreśla rolę genetyki. Jeśli w przeszłości w rodzinie są potwierdzone przypadku tego zaburzenia, można podejrzewać, że wystąpi ono w kolejnych pokoleniach.
Ponadto jako dominujące czynniki prowadzące do wystąpienia ADHD wymienia się:
- Uszkodzenia mózgu;
- Ekspozycja na czynniki szkodliwe podczas ciąży, np. rtęć lub ołów;
- Zażywanie substancji psychoaktywnych przez matkę w okresie ciąży;
- Przedwczesny poród;
- Niska masa podczas narodzin dziecka;
Niektóre badania dowodzą też, że są pewne grupy podwyższonego ryzyka, które wykazują większe prawdopodobieństwo wystąpienia ADHD. Mowa tu o następujących grupach:
- Wcześniaki — osoby urodzone przed 37 tygodniem ciąży.
- Osoby cierpiące na epilepsję.
Jednocześnie warto zaznaczyć, że jako potencjalne przyczyny zostały wykluczone takie czynniki jak:
- Nadmierne spożywanie cukru;
- Konserwanty dodawane do żywności;
- Alergie;
Diagnostyka w kierunku ADHD
Stwierdzenie, że w przypadku danej osoby mamy do czynienia z ADHD wymaga złożonego procesu diagnostycznego — opartego o kilka narzędzi. Wynika to z faktu, że objawy sugerujące ADHD — takie jak problemy ze snem, zaburzenia odżywania, obniżenie nastroju, czy lęk — mogą mieć inne podłoże, niezwiązane z tą przypadłością.
Każdorazowo diagnozowanie ADHD wymaga kontaktu z psychologiem lub psychiatrą. Samodzielna próba identyfikacji tego rodzaju zaburzeń często może prowadzić do błędnych wniosków.
W tym miejscu trzeba dodać, że gdy diagnoza dotyczy dzieci, dodatkową trudność sprawia fakt, że w gabinecie nie wykazują one codziennych objawów — typowych dla ADHD. Z tego względu tak ważna jest to, aby rodzice obserwowali zachowania ich pociechy i możliwie dokładnie przedstawili je w wywiadzie.
Niezależnie od tego, czy temat dotyczy Ciebie, czy też Twojego dziecka, nie bagatelizuj go — niewykryte ADHD w wielu sytuacjach prowadzi do znacznego pogorszenia jakości życia. Zdarza się, że prowadzi do występowania innych chorób na tle psychicznym, szczególnie depresji.
Dodatkowo, jeśli objawy sugerujące ADHD dają się we znaki, potwierdzenie diagnozy staje się momentem ulgi — swego rodzaju oczyszczenia. Pozwala z wyrozumiałością spojrzeć na wszystkie przykre doświadczenia i zastanowić się nad metodami, które usprawnią codzienne funkcjonowanie.
Występowanie 6 z 9 objawów — podstawa do stwierdzenia ADHD
W przypadku diagnozowania objawów u dziecka konieczne jest potwierdzenie występowania dysfunkcji w następujących obszarach:
- 6 z 9 objawów dotyczących zaburzeń koncentracji;
Oraz/lub:
- 6 z 9 objawów dotyczących hiperaktywności lub impulsywności;
Aby móc prowadzić dalszą diagnostykę w kierunku ADHD, wymienione objawy muszą przejawiać się w większości obszarów życia codziennego. Jednocześnie ich nasilenie musi być większe niż w przypadku pozostałej części populacji.
Mało tego, należy dowieść, że potwierdzone objawy stanowią utrudnienie funkcjonowania w co najmniej 3 obszarach:
- Życie rodzinne;
- Praca lub szkoła;
- Relacja z przyjaciółmi i kontakty towarzyskie;
Ostatnim z warunków, które decydują o tym, czy mamy do czynienia z ADHD jest wykluczenie pozostałych źródeł występowania objawów.
Elementy procesu diagnostycznego
Najczęściej proces diagnostycznych składa się z kilku faz. Poniżej przedstawiamy te, które są najczęściej spotykane w praktykach poradni zdrowia psychicznego.
Wywiad z psychologiem lub psychiatrą
Podstawą diagnostyki jest szczegółowy wywiad, który z pacjentem przeprowadza psycholog bądź psychiatra.
Jeżeli diagnoza dotyczy osoby dorosłej, pojawiają się tu pytania dotyczące teraźniejszości i dzieciństwa oraz okresu dorastania. Idealnie, gdy osoba poddawana diagnozie ma możliwość kontaktu z rodzicami — jest szansa, że lepiej pamiętać zachowania z dzieciństwa, które sugerują występowanie ADHD.
W przypadku dzieci ważną rolę w całym procesie diagnostycznym odgrywają rodzice. To oni w dużym stopniu przedstawiają obraz dziecka podczas spotkania z psychologiem.
Pytania, które padają podczas takiej wizyty dotyczą przede wszystkim:
- Ewentualnego występowania chorób o podłożu psychicznym;
- Historii chorób przewlekłych;
- Przyjmowanych leków;
- Niegrzecznych zachowań takich jak dokuczanie innymi w szkole, zabierania głosu bez czekania na swoją kolej, ciągłe chodzenie po klasie;
- Oceny zdolności skupienia, utrzymania uwagi,
W rozmowie z rodzicami padają też pytania dotyczące przebiegu ciąży, porodu, rozwoju dziecka, relacji z rówieśnikami oraz zajęć i zainteresowań.
Ważne, aby psycholog lub psychiatra otrzymał opinię od wychowawcy z przedszkola, lub ze szkoły. W końcu ta osoba ma stale okazję, aby obserwować zachowanie dziecka — tym samym wyłapać ewentualne symptomy świadczące o występowaniu ADHD.
Test DIVA-5
W przypadku osób dorosłych ważnym narzędziem diagnostycznym jest test DIVA-5. Ma on postać kwestionariusza, który bada występowanie ewentualnych objawów związanych z ADHD. Odnoszą się one zarówno do okresu dzieciństwa/wczesnej młodości, jak i stanu obecnego.
Celem testu DIVA-5 jest weryfikacja, czy wszystkie 18 objawów ADHD występowało w młodości i/lub nadal występuje w życiu dorosłym osoby badanej. Dla łatwiejszego zrozumienia pytań każde z nich jest uzupełnione przykładami z życia — które łatwiej badanym odnieść do własnych doświadczeń.
Częstą sugestią jest wypełnianie kwestionariusza w obecności kogoś, kto obserwował osobę badaną w okresie dzieciństwa. Dodatkowe spostrzeżenia mogą uzupełnić obraz zaburzeń związanych z Zespołem Nadpobudliwości Ruchowej.
Test DIVA-5 bada tylko objawy związane z ADHD — nie padają tu pytania odnoszące się do diagnozy ewentualnych innych zaburzeń lub schorzeń psychiatrycznych.
Warto wiedzieć, że psycholodzy często odradzają samodzielnego przystępowania do wypełniania kwestionariusza DIVA-5. Swoje stanowisko uzasadniają ewentualnymi błędnymi wnioskami, które mogą płynąć po wykonaniu testu. Taki kwestionariusz najlepiej wypełnić pod okiem doświadczonego psychologa — osoby, która wyjaśni ewentualne niejasności. Treść niektórych pytań może być nie do końca jasna. Tutaj rola psychologa, aby udzielił dokładnych instrukcji.
Należy jeszcze dodać, że test DIVA-5 doczekał się nowej wersji, adresowanej do osób w wieku od 5 do 17 lat — jego nazwa to Young DIVA-5. W odróżnieniu od podstawowej wersji formularza wersja dla młodszych osób nie zawiera pytań o dodatkowe zaburzenia i choroby współistniejące o podłożu psychicznym.
Test MOXO
Jest to komputerowy test, w którym osoba badana za pomocą klawisza musi naciskać przycisk w momencie, gdy na ekranie pojawi się karta z określonym symbolem. W międzyczasie pojawiają się karty przedstawiające inne symbole, a w tle występują rozpraszacze — zarówno wizualne, jak i dźwiękowe. W przypadku dzieci rozwiązywanie testu może im przypominać rodzaj gry. To sprawia, że wiele z nich z zaciekawieniem przystępuje do tego badania.
Test MOXO bada zdolności pacjenta w 4 obszarach.
- Uwaga: badania pozwala sprawdzić, jak wygląda zdolność osoby badanej do właściwej oceny bodźca i reakcji na niego według instrukcji. Gdy u dziecka wynik testu w zakresie uwagi będzie daleki od normy, może to potwierdzić występowanie ewentualnych problemów ze słuchaniem poleceń nauczyciela w szkole.
- Czas reakcji: ten parametr wiąże się ze zdolnością pacjenta do prawidłowej odpowiedzi w czasie przypisanym danemu zadaniu.
- Impulsywność: jest to zdolność do szybkiej, niezaplanowanej reakcji na bodźce, zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne. Osoba prawidłowo reagująca jest w stanie podjąć szybką ocenę na podstawie czynników środowiskowych i wcześniejszych doświadczeń. Proces ten pozwala w sposób częściowo świadomy, decyduje o ewentualnym podjęciu działania lub powstrzymaniu się od niego.
- Nadaktywność: jest to trudność związana z efektywną regulacją reakcji i ograniczoną zdolnością do powstrzymywania się od niepotrzebnych lub niepożądanych działań. Cecha ta manifestuje się poprzez wiercenie na krześle lub nadmierną gadatliwość.
Warto wiedzieć, że test MOXO występuje w dwóch wariantach. Pierwszy jest przeznaczony dla dzieci w wieku od 6 do 12 lat, zaś drugą wersję wypełniają osoby powyżej 13 roku życia.
Oba warianty badania różnią się też czasem trwania. Wersja testu dla dzieci trwa 15 minut, zaś czas trwania testu MOXO dla dorosłych wynosi 18 minut.
Ważny argument przemawiający za diagnostyką w kierunku ADHD u dzieci
Liczne statystyki jednoznacznie dowodzą, że dzieci cierpiące na ADHD są częściej narażone na różnego rodzaju wypadki i kontuzje. Zdarza się, że chcą wspinać się drzewa, nie patrząc na konsekwencje. Są one też mniej ostrożne przy przechodzeniu przez jezdnie.
Mało tego, dzieci, u których postawiono diagnozę ADHD i rozpoczęto leczenie, cieszą się znacznie lepszymi wynikami w nauce. Jeśli sprawa diagnozy ADHD dotyczy Twojego dziecka, warto podejść poważnie do tematu — tym samym poprawić jakość jego funkcjonowania w obecnym i dorosłym życiu.
Darmowy test na ADHD
Dziedziczność w przypadku ADHD
Psychiatra – jedyna osoba uprawniona do ostatecznej diagnozy
Najczęściej psycholog jest osobą, która rozpoznaje objawy wskazujące na występowanie ADHD. Również psycholog lub pedagog przeprowadza testy i wywiad, który stanowi podstawę do postawienia ostatecznej diagnozy.
Gdy masz już za sobą wizyty w gabinecie psychologa i wyniki testów DIVA-5 oraz MOXO wskazują na występowanie ADHD, przychodzi czas, aby udać się do psychiatry. Lekarz z tą specjalizacją ocenia wyniki dotychczasowych badań, przeprowadza wywiad i na tej podstawie stawia ewentualną diagnozę.
Musisz jednak wiedzieć, że nie każdy psychiatra nadąża za trendami dotyczącymi badań na temat ADHD. Zdarza się, że niektóre osoby wręcz podważają występowanie tej dysfunkcji. Warto więc wybrać osobę, która specjalizuje się w badaniu i leczeniu osób z Zespołem Nadpobudliwości Psychoruchowej.
Leczenie i łagodzenie objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej
Im więcej nauka wie na temat tego zaburzenia, tym więcej ma do zaproponowania pacjentom. Obecnie wiodącymi narzędziami są farmakoterapia i różne postaci psychoterapii. Przy czym wiele osób twierdzi, że różne metody wykraczające poza te dwie wymienione, mają dla nich pozytywny wpływ na łagodzenie objawów ADHD.
Farmakoterapia
Jeżeli chodzi o stosowanie leków w przypadku łagodzenia objawów ADHD, wyróżnia się tu trzy grupy medykamentów:
- Pierwszą z nich są te, które działają pobudzająco na układ nerwowy. Ich zadaniem jest stymulacja produkcji dopaminy i noradrenaliny. Oba neuroprzekaźniki pełnią ważną funkcję w regulacji uwagi oraz funkcji poznawczych;
- Do drugiej kategorii leków podawanych przy ADHD należą leki niepobudzające. Ich stosowanie jest uzasadnione, gdy występują przeciwskazania do podawania leków pobudzających. Ich zadaniem jest ograniczenie impulsywności, a także poprawa koncentracji.
- Rzadziej osobom z ADHD podaje się antydepresanty. Niektóre z nich skutecznie łagodzą problemy związane ze snem — tym samym wydatnie zwiększają komfort codziennego funkcjonowania.
Mimo że część osób ze sceptycyzmem podchodzi do leków na ADHD, traktując je jako prawdopodobne źródło występowania skutków ubocznych, to nie ma tutaj większego ryzyka. Ewentualne efekty niepożądane należą do rzadkości. Najczęściej zalicza się do nich zmniejszony apetyt, zwiększone tętno i bóle głowy.
Jak dotąd nie wykazano korelacji między zwiększonym ryzykiem występowania chorób sercowo-naczyniowych a przyjmowaniem leków na ADHD. Mimo wszystko, jeśli występują u Ciebie problemy z krążeniem, przyjmowanie jakichkolwiek leków powinno odbywać się pod nadzorem lekarza.
W przypadku dzieci włączenie leków do łagodzenia objawów może mieć zbawienne skutki. Dzięki nim młode osoby mogą z powodzeniem osiągać wysokie wyniki w nauce i cieszyć się szczęśliwym — i przede wszystkim — bezpiecznym dzieciństwem.
Psychoterapia
Psychoterapia ma sporo do zaoferowania osobom zmagającym się z ADHD. Jest ona wskazana szczególnie wtedy, gdy z jakichś powodów farmakoterapia nie jest wskazania. Można też ją stosować równolegle z przyjmowanymi lekami.
Psychoterapia poznawczo-behawioralna
Ważnym narzędziem terapeutycznym przy omawianym zaburzeniu jest terapia poznawczo-behawioralna. Choć nie wpływa ona bezpośrednio na łagodzenie nadpobudliwości i zwiększanie koncentracji, to pomaga ona lepiej zrozumieć zachowania utrudniające funkcjonowanie. Oprócz tego wspiera osobę w wypracowaniu wzorców skutecznego funkcjonowania z ADHD.
Psychoterapia w ADHD adresowana do dzieci
Psychoterapia może być świetnym narzędziem wspierającym rozwój młodego człowieka. Podstawą pracy jest tutaj pomoc dziecku w zrozumieniu, z czego wynikają określone zachowania. Spotkania z terapeutą pomagają dziecku zapanować nad impulsywnymi zachowaniami i lepiej radzić sobie w relacjach z rówieśnikami.
Wykwalifikowany terapeuta wspiera również rodziców — wskazuje im kierunki postępowania, które pomagają zwiększyć komfort funkcjonowania ich pociechy.
Medytacja
Choć niektórzy patrzą z przymrużeniem oka na pozytywny wpływ medytacji, to wiele osób twierdzi, że pomaga ona zmniejszyć nasilenie objawów ADHD. Jej największą zaletą jest łatwa dostępność. W końcu nie wymaga ona wizyt w gabinetach terapeutycznych, ani recept na leki. Jest ona w zasięgu możliwości każdej osoby.
Twierdzi się, że medytacja uspokajająco wpływa na ludzki mózg. To z kolei sprzyja swego rodzaju wyciszeniu objawów ADHD. Sesje medytacje także pozwalają kontrolować emocje — to też ważny aspekt życia z Zespołem Nadpobudliwości Ruchowej.
Medytacja też ma pozytywny wpływ za sprawą jej oddziaływania na korę przedczołową mózgu — strukturę, która odpowiada za skupienie, planowanie i kontrolę impulsów. Również sesje medytacje wpływają pozytywnie na produkcję dopaminy, która występuje w mniejszej ilości u ludzi żyjących z ADHD.
Aktywność fizyczna
Ćwiczenia fizyczne (zwłaszcza aerobowe – trwające około 30 minut) wskazuje się jako metodę, która pozwala minimalizować objawy ADHD. Dodatkowo tego typu aktywność w sposób pośredni poprawia jakość życia osób z Zespołem Nadpobudliwości Ruchowej — wpływa na lepszą jakość snu.
Aktywność fizyczna jest szczególnie zalecana w przypadku dzieci — to właśnie ruch sprawia, że są one w stanie regulować zachowania impulsywne i panować hiperaktywnością. Według badań wskazana dawka aktywności fizycznej powinna zakładać codzienne ćwiczenia fizyczne trwające około 60 minut.
Jeśli dziecko nie lubi rywalizacji, warto zaproponować mu chodzenie na basen — ten sport będzie wywierał również pozytywny wpływ na inne obszary zdrowia młodego człowieka.
Suplementacja
Wiele osób twierdzi, że znacznie lepiej znosi objawy związane z ADHD dzięki różnego rodzaju suplementacji.
Choć nie ma twardych dowodów na zbawienny wpływ różnego rodzaju suplementów, to wiele osób decyduje się na suplementację następującymi produktami:
- Ginkgo biloba: stymuluje syntezę dopaminy i serotoniny. Oprócz tego suplement wykazuje szereg pozytywnych korzyści na funkcjonowanie organizmu. Warto więc rozważyć włączenie tego typu suplementacji.
- Acetylo L-karnityna: ta substancja działa w podobny sposób do Ginkgo biloba, stąd jest często stosowana przez osoby z ADHD.
- Ashwagandha: przyjmowanie suplementów na bazie tej rośliny pozwala łagodzić lęk i kontrolować nastrój. Co więcej, są badania, są badania, które potwierdzają skuteczność suplementacji w przypadku dzieci. Preparaty zawierające ashwagandhę mogą poprawiać koncentrację.
Dorosłość pod znakiem ADHD
Wbrew temu, co niektórzy twierdzą, z ADHD się nie wyrasta. Zdarza się, że osoby, u których zaburzenie zostało zdiagnozowane w dzieciństwie, z czasem potrafią wypracować mechanizmy ułatwiające prowadzenie satysfakcjonującego życia. Niestety czasem ta przypadłość utrudnia organizowanie codzienności w życiu codziennym. Dlatego właśnie tak istotna jest prawidłowa diagnoza i wdrożenie terapii, która zminimalizuje negatywne objawy zaburzenia.
ADHD a skłonność do uzależnień
Negatywne konsekwencje płynące z występowania objawów ADHD często prowadzą do większej skłonności do uzależnień. Niektóre badania sugerują, że związek między ADHD a większą skłonnością do uzależnień wynika z zaburzeń kontroli impulsów. Niedobór dopaminy sprawia, że osoba z ADHD poszukuje stale nowych bodźców — często odnajduje je w substancjach psychoaktywnych, co finalnie skutkuje powstawaniem uzależnień.
ADHD w kontekście życia zawodowego
Cechą charakterystyczną życia zawodowego osób z ADHD jest duża zmienność. Dotyczy ona przede wszystkim zmiany miejsca pracy, ale często też wykonywanego zawodu. Na tę sytuację wpływa kilka czynników.
Na pierwszy plan tutaj wysuwa się problem z dotrzymywaniem terminów i pamiętaniem o kilku rzeczach naraz. Dana osoba stara się za wszelką cenę wywiązywać się ze swoich obowiązków, a nagle się okazuje, że jakiś drobny szczegół jej umknął. Takie incydenty powtarzają się, a z czasem pracownik z ADHD ma przyklejoną łatkę osoby niesłownej i niedbale podchodzącej do wykonywanych obowiązków zawodowych. Ten opis to codzienność wielu osób żyjących z ADHD.
Atmosfera, która rodzi się w miejscu pracy, często skłania osoby do poszukiwań zatrudnienia w innym miejscu. W tym momencie uruchamia się spirala ciągłych zmian miejsca pracy i pogarszającej samooceny.
Podobnie jak w pozostałych obszarach życia ADHD nie przekreśla szans na osiągnięcie sukcesów zawodowych. Jest wielu lekarzy, prawników i specjalistów w swoich dziedzinach, którzy żyją z ADHD, a efekty ich pracy są godne podziwu. Jak zwykle kluczem do powodzenia jest tutaj kontrola zaburzenia.
Jak wyglądają związki osób z ADHD?
Dane amerykańskich naukowców dowodzą, że ryzyko nieudanego związku wzrasta, kiedy jedna z osób ma ADHD. Jako jedną z możliwych przyczyn tego stanu rzeczy podaje się spóźnialstwo i problemy z kontrolowaniem terminów. Oczywiście nie oznacza to, że każda osoba żyjąca z ADHD ma problem z byciem na czas. Niekiedy zdarza się wręcz odwrotnie — osoby, które mają problem z kontrolowaniem upływu czasu, starają się za wszelką cenę być zawsze na czas. To sprawia, że często na spotkaniach pojawiają się znacznie wcześniej, niż o ustalonej porze.
Cześć osób z ADHD również nie ma potrzeby o kontakcie z bliską osobą podczas wszelkich wyjazdów, zarówno służbowych, jak i towarzyskich. To może u partnerów budować poczucie braku empatii i troski ze strony osoby z ADHD.
Również impulsywność w warstwie ekspresyjnej może być problemem, gdy para przebywa w towarzystwie. Osobie z ADHD może zdarzyć się wypowiadanie niestosownych komentarzy, które drugiej połówce sprawiają zwyczajną przykrość.
Oczywiście powyższa charakterystyka związków tworzonych przez osoby z ADHD nie jest żadną regułą. Wymienione cechy wcale nie muszą występować w relacjach z partnerami.
Różnice w funkcjonowaniu osób z ADHD wynikające z płci
Statystyki dotyczące występowania ADHD u poszczególnych płci jasno sugerują — zaburzenie to częściej dotyczy mężczyzn niż kobiet. Również przyjmuje ono nieco inną postać w obu przypadkach.
Gdy spojrzymy na ADHD u dzieci, widzimy, że dziewczyny częściej wykazują objawy związane z brakiem uwagi. Jednocześnie mniej widoczne są te dotyczące zachowań określanych jako niegrzeczne. To sprawia, że u kobiet w wieku dziecięcym ADHD jest rzadziej diagnozowane.
Wyraźnie też widać dysproporcje w częstości diagnoz Zespołu Nadaktywności Psychoruchowej na rzecz chłopców. Wynika to najczęściej z odmiennego charakteru objawów. U przedstawicieli płci męskiej objawy ADHD przybierają częściej formy związane z impulsywnością i nadaktywnością. W przypadku płci męskiej częściej one dotyczą problemów z uwagą i koncentracją.
5 wskazówek, które pozwolą prowadzić szczęśliwe życie z ADHD
Życie z ADHD wcale nie jest wyrokiem. A przynajmniej nie musi nim być. Podstawą odpowiedniego podejścia jest pełna akceptacja specyficznych cech mózgu. Fakt, że ktoś wykazuje jednoznaczne cechy ADHD nie oznacza, że ta osoba jest skazana na porażkę w dorosłym życiu — w pracy, w związku lub na dowolnym innym polu życia.
Co więcej, wielu psychologów i psychiatrów forsuje tezę, że należy odejść od postrzegania ADHD jako zaburzenia. Jako argument jest tutaj używany fakt, że mózg osób z tą przypadłością działa inaczej, niż mózg osoby neurotypowej. Przy czym słowo inaczej nie ma znaczenia negatywnego — obrazowo mówiąc, sugeruje ono nieco osobliwe funkcjonowanie układu nerwowego osoby z Zespołem Nadpobudliwości Ruchowej.
Poniżej wskazujemy strategie, które wielu osobom z ADHD ułatwiają życie. Przy czym to, że określone działanie komuś pomaga, nie oznacza, że u Ciebie sprawdzi się tak samo dobrze. Testuj każdą z metod i wdrażaj w życie te, które ułatwiają Ci codzienność.
1. Opracowanie planu zadań
Jako że umysł osoby z ADHD jest z natury chaotyczny, warto wykonać podstawowy krok, który pozwoli trochę uporządkować działanie. Najlepszym ku temu rozwiązaniem jest stworzenie listy zadań. Warto taką listę przygotowywać każdego dnia.
O ile samo stworzenie tego dokumentu raczej nie będzie problemem, to konsekwentne zaglądanie do niego może już trochę przysporzyć trudności. Musisz więc sprawić, aby zaglądanie do tej listy stało się Twoją rutyną dnia codziennego. Idealnie byłoby, gdyby zadania na kolejny dzień pojawiały się w dniu poprzednim. Wtedy rano wstajesz i działasz według gotowego planu.
2. Wypracowanie rytuałów
Porządek i postępowanie według przyjętego planu to spory mankament w przypadku ADHD. Warto więc stworzyć sobie wewnętrzne rytuały, które będą w pewnym stopniu nadawać rym dnia. Jeśli wstajesz o 6 rano, poświęć kolejne 15 minut na medytację. Niech stanie się ona Twoją rutyną dnia codziennego. Podobnie w pracy — ustal jasno godzinę, w której chodzi na lunch.
Jeśli ADHD dotyczy dziecka, możesz ustanowić rytuał oglądania bajki na dobranoc o tej samej porze. Jeśli maluch lubi samodzielnie pakować się do szkoły, tu również możesz wprowadzić określone godziny takich przygotowań.
3. Dobre praktyki dotyczące snu
Jakość snu często szwankuje przy ADHD. Musisz więc zmaksymalizować swoje szanse na zdrowy sen. Pomoże Ci w tym chodzenie spać o tej samej porze, rezygnacja z urządzeń elektronicznych na kilka godzin przed położeniem się do łóżka. Pamiętaj też o ustawieniu odpowiedniej temperatury i przewietrzeniu sypialni przed pójściem spać.
W nocy, jeśli się obudzisz, nie świeć światła, ani nie sięgaj po smartfona. Jeśli to możliwe, wstawaj o tej samej porze, nawet jeśli potrzebujesz do tego budzika.
4. Ustalanie czasu na powtarzalne obowiązki
Zapominanie o płaceniu rachunków zdarza się każdemu — również osobom neurotypowym. W ADHD problem ten przyjmuje większe nasilenie. Jeśli należysz właśnie do osób, które mają problem z płaceniem różnego rodzaju rachunków na czas, wygospodaruj na tę czynność przestrzeń w kalendarzu. Możesz ustalić sobie, że 10 dnia każdego miesiąca siadasz do komputera i wykonujesz wszystkie przelewy. Jeśli uda Ci się wyrobić regularność w tym zakresie, zobaczysz, że nikt nie będzie musiał Ci przypominać o niezapłaconych rachunkach.
5. Zaprojektuj porządek
Częstym objawem osób z ADHD jest odkładanie rzeczy nie tam, gdzie jest ich miejsce. Późniejszy problem z ich odnalezieniem nierzadko prowadzi do wybuchów gniewu. Te z kolei niekorzystnie wpływają na atmosferę i relację z osobami bliskimi. Jeśli chcesz tego uniknąć, ustal miejsca, w których powinny znajdować się poszczególne przedmioty, dokumenty i ubrania. Podejdź do tego planowania ze szczególną starannością. Od tego działania zależy w dużym stopniu jakość Twojej codzienności.
ADHD – definicja, diagnostyka, leczenie (podsumowanie)
Mamy nadzieję, że powyższe kompendium wiedzy stanowi dla Ciebie wartościową treść. Wierzymy też, że jeśli podejrzewasz u siebie lub u Twojego dziecka tę przypadłość, wiesz, jak podejść do pełnego zdiagnozowania ADHD. Pamiętaj, że dostępne obecnie metody terapeutyczne pozwalają prowadzić satysfakcjonujące życie pomimo występowania pewnych cech, które utrudniają funkcjonowanie w niektórych obszarach naszego życia.
Zachęcamy do skorzystania z profesjonalnego wsparcia naszych specjalistów, takich jak psycholog online, którzy mogą pomóc w zrozumieniu i zarządzaniu ADHD. Profesjonalne wsparcie jest kluczowe zarówno w diagnostyce, jak i w dobieraniu odpowiednich metod leczenia i wsparcia, co może znacząco poprawić jakość życia osób z ADHD oraz ich bliskich. Nie czekaj, skorzystaj z dostępnej pomocy i zadbaj o swoje zdrowie psychiczne oraz swoich najbliższych.
Źródła:
- https://www.cdc.gov/ncbddd/adhd/facts.html
- https://www.healthychildren.org/English/health-issues/conditions/adhd/Pages/Causes-of-ADHD.aspx
- http://www.divacenter.eu/DIVA.aspx?id=528
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7046577/
- https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1087054715627489
